اسکن هستهای یا پزشکی هستهای یکی از شاخههای تخصصی پزشکی است که از ایزوتوپهای رادیواکتیو برای تشخیص و درمان بیماریها استفاده میکند. ریشههای این علم به اوایل قرن بیستم بازمیگردد؛ زمانی که کشف رادیواکتیویته توسط هانری بکرل (Henri Becquerel) در سال 1896 و تحقیقات ماری و پیر کوری درباره رادیوم، زمینهساز ورود مواد رادیواکتیو به عرصه پزشکی شد.
در دهه 1930، با ساخت اولین سیکلوترون توسط ارنست لارنس، امکان تولید ایزوتوپهای مصنوعی فراهم شد و این موضوع نقطه عطفی در کاربرد مواد رادیواکتیو در پزشکی بود. پس از جنگ جهانی دوم و گسترش تحقیقات هستهای، پزشکی هستهای بهطور جدی وارد عرصه تشخیص شد. در دهه 1950، با معرفی ایزوتوپ ید-131 برای بررسی عملکرد تیروئید، نخستین گام بزرگ در استفاده کلینیکی از پزشکی هستهای برداشته شد.
با گذشت زمان، دوربینهای گاما (Gamma Camera) در دهه 1960 توسط هال انگِر (Hal Anger) ساخته شدند و امکان تصویربرداری از اندامهای داخلی با وضوح بالا فراهم شد. در ادامه، تکنیکهایی مانند SPECT (توموگرافی کامپیوتری با انتشار تک فوتون) و PET (توموگرافی با انتشار پوزیترون) توسعه یافتند که امروزه از مهمترین روشهای تشخیصی غیرتهاجمی محسوب میشوند.
تاریخچه در ایران
ورود پزشکی هستهای به ایران به دهه ۱۳۴۰ (۱۹۶۰ میلادی) بازمیگردد. نخستین مراکز پزشکی هستهای در بیمارستانهای آموزشی تهران راهاندازی شدند و از همان ابتدا برای تشخیص بیماریهای تیروئید، کلیه و قلب مورد استفاده قرار گرفتند. با پیشرفت فناوری، تجهیزات پیشرفته اسکن هستهای ساخته و وارد کشور شد.
همانطور که میدانیم، در انجام اسکن هستهای از داروهای خوراکی و در برخی موارد تزریق وریدی استفاده میشود. ایران در زمینه تولید داروهای رادیواکتیو اسکن هستهای نیز به موفقیتهای قابل توجهی دست یافت، بهطوری که در سالهای اخیر بسیاری از مراکز اسکن هستهای از داروهای تولید داخل بهره میبرند. برخی از این داروها در مراکز تحقیقاتی داخلی و با امکانات محدود تهیه میشدند و نیاز بخشهای درمانی را برطرف میکردند.
با گذر زمان و توسعه فناوری، نیاز به داروهای رادیویی با کیفیت بالاتر و تنوع بیشتر افزایش یافت. به دلایل مختلف، از جمله مسائل فنی، محدودیتهای تجهیزات تولید، استانداردهای بینالمللی و نیز مشکلات ناشی از تحریمها، تولید برخی داروهای داخلی کاهش پیدا کرد. در نتیجه، بسیاری از مراکز پزشکی هستهای در حال حاضر بهطور گسترده از داروهای وارداتی استفاده میکنند تا بتوانند خدمات تشخیصی و درمانی دقیقتر و مطابق با استانداردهای روز جهان ارائه دهند.
جمعبندی
به طور کلی، اسکن هستهای مسیری بیش از یک قرن را طی کرده است؛ از کشف رادیواکتیویته تا تولید پیشرفتهترین رادیوداروها و دستگاههای تصویربرداری. در ایران نیز از دهه 1340 این علم وارد عرصه پزشکی شد و در ابتدا با داروهای تولید داخل ادامه یافت، اما به مرور زمان به دلیل ضرورت ارتقا کیفیت و محدودیتهای داخلی، استفاده از داروهای خارجی رایجتر شد.
بدون نظر